E-Ticaret Penceresinden Telif ve Lisans Hakları Üzerine Detaylı Bir İnceleme
Günümüzde e-ticarete başlayan satıcılar ürünlerini ve satış yapacakları pazarı bulduktan sonra direkt olarak e-ticaret serüvenlerine başlıyorlar. Hukuki risklerin analiz edilmemesi, önleyici hukuk hizmetlerinden faydalanılmaması ne yazık ki peşi sıra bazı sorunları da beraberinde getiriyor.
Telif hakkı ve lisans haklarının en çok sorun olduğu e-ticaret ürünleri bardak baskıları, tişört baskıları ve bu neviden el işi ürünlerde karşımıza çıkıyor.
Telif Nedir?
Lisans ve telif hukuku Fikri ve Sınai Haklar Hukuku alanının bir alt başlığıdır. Telif, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nda düzenlenirken lisans Sınai Mülkiyet Kanunu'nda düzenlenmektedir.
Normalde bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkı mutlaktır. Somu olarak kitaba sahip iseniz sayfalarını istediğiniz gibi yırtabilir, kapağını maviye boyayabilir dahi kitabı birine satabilirsiniz.
Ancak içerisinde yer alan yazılar, fikir ürünleri, resimler, şiir yahut roman metinleri gibi "soyut" kalan eserin mülkiyet hakkı onu üreten kişiye, yani sahibine aittir. Yani kitabın fiziksel olarak baskını sahafa satmakta serbest iken içerisinde yer alan karikatürü bir bardağa basıp satmakta serbest olmazsınız. Eser niteliğini taşıyan ürünlerin mülkiyeti onun sahibine aittir. İşte bu hakkın başkasına kullandırılmasına telif hukuku denir.
Örneğin Amerikan Yasalarına göre telif süresi 95 yıldır. Steamboat Willie isimli yapımda ilk kez göründüğü yıl olan 1928’den beri Micky Mouse'nin telif hakkı devam etmektedir. Orijinal ve ilk Micky Mouse'un telif süresi 2024 yılı itibariyle sona ermiştir. Fakat üzerinde değişiklik yapılan ve güncellenen diğer modeller üzerinde halen daha Disney şirketinin telif hakları devam etmektedir.
Lisans Nedir?
Lisans ise marka, tasarım, patent gibi yine soyut ve fikir üzerindeki ticari hakların bir başkasına devredilmesi, kiralanmasıdır. Örneğin spor mağazasından Süper Lig'de yer ala bir takımın formasını satın alırken "lisanslı ürün" ibaresini görürsünüz.
Bu şu anlama gelir, formada yer alan takıma ait markanın, logo tasarımının kullanılmasına bu takım tarafından izin verilmiş, lisans hakkı tanınmıştır.
E-Ticarette Nasıl Telif Sorunu Ortaya Çıkar?
Telif sorunu bardak - tişört baskı satışlarında çok görülen bir olaydır. Özellikle karikatür basılan bardaklara telif ihlali yapılır. Ünlü şaire ait şiiri aldınız ve bardakların üzerine basarak satmaya başladınız. Size karşı telif nedeniyle ihtarname gelebilir ya da arabulucu arayarak görüşme günü verebilir.
- Sanatçının mirasçıları ürettiği eserlerin izinsiz olarak ticari amaçla kullanılması nedeniyle size tazminat davası açabilir.
- Sanatçının vasiyeti ile devrettiği yayım şirketi ya da vakıf size izinsiz kullanım nedeniyle telif davası açabilir.
Ancak eser sahibi öldükten 100 yıl sonra artık bu eser kamuya mal olmuş sayılır ve eserlerini kullanmak hukuken serbest hale gelir.
Telif İhlali Yapmak Suç Mudur?
Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın işleyen, temsil eden, çoğaltan, değiştiren, dağıtan, her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma ileten, yayımlayan ya da hukuka aykırı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz eden, satan, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle ya da sair şekilde yayan, ticarî amaçla satın alan, ithal veya ihraç eden, kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran ya da depolayan kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
Kanunda yer alan ifadeden anlaşılan bir eserin telif hakkına sahip olmadan kullanılması bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası gerektirmektedir.
Telif Hakkı İhlali Nedeniyle Tazminat Davası Açılabilir Mi?
Telif haklarını ihlal etmek kanunda suç olarak düzenlendiği gibi tazminat yükümlülüğü de düzenlenmiştir. Eğer eser sahibinin ya da yasal mirasçılarının izni alınmadıysa ihlale neden olan eylem nedeniyle maddi - manevi tazminat yükümlülüğü doğacaktır.
Oldukça popüler bir Influncer'ın bu konuda viral olan videosu bulunmaktadır. Kendisi izin almadan bir filmden kareleri bardağa basmış ve açılan telif davaları nedeniyle hem çok yüksek miktarda tazminat ödemiş hem de sanal mağazasını kapatmak zorunda kalmıştır.
E-Ticarette Nasıl Lisans Sorunu Ortaya Çıkar?
Sınai Mülkiyet Kanunu'nda düzenlenen haklar arasında e-ticarette sıklıkla kullanılan marka ve tasarım haklarıdır. Satıcılar belirli markaların ürünlerini satar yahut belirli tasarımları kullanırlar.
- Dış görünümü resmedilebilen, yeni ve ayırt edici şekil, süsleme, parça yahut tamamı tasarım tesciline konu edilebilirler.
- Tacirin teşebbüslerini diğer tacirlerin teşebbüslerinden ayıran şekil, renk, koku, kelimeler marka tesciline konu edilebilirler.
Örneğin Marvel evreninde yer alan karakterler hem eser olarak korunabileceği gibi hem de SMK kapsamında tasarım tesciline konu edilebilir. Eğer tasarım tescili söz konusu ise 25 yıla kadar uzatılabilmek şartı ile 5'er yıllık tasarım korumasından faydalanacaktır.
Ancak telif hakkı penceresinden bakılacak olursa örneğin Iron Man karakteri sahibinin hususiyetini taşıyan bir sanat eseri statüsündedir. Karakterin telif hakları kural olarak Marvel şirketinde değildir. Zira tüzel kişiler bir fikri çaba içerisinde olmadığı için eser sahibi olamazlar ancak eser üzerindeki mali hakların sahibi olabilirler. Bu nedenle şirket var olduğu sürece eser üzerindeki hakları devam edecektir.
Lisans İhlali Suç Mudur?
Eğer bir markanın izinsiz kullanılması söz konusu ise SMK 30. maddesi uyarınca 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası söz konusu olacaktır.
Eğer söz konusu tasarım hakkı ihlali ise doğrudan bir suç olarak SMK'da düzenlenmemiştir. Bu durumda Türk Ticaret Kanunu haksız rekabet hükümlerine gidilecek ve TTK 62. maddesi uyarınca iki yıla kadar hapis cezası veya adli para cezası düzenlenmiştir.
E-Ticaret Hukuku Bakımından Telif ve Lisans Hakkının Değerlendirilmesi
Yukarıda telif hakkı ve lisans hakkının neler olduğundan kısaca bahsettik. E-ticarette ürün satarken internetten rastgele fotoğraf bulup basmak ticari tehlike barındırmaktadır. Bunu yapmadan önce;
Fotoğraf - tablo - karikatür kime ait?
Eser sahibinin vefatı üzerinden 70 yıl geçmiş mi?
Eserlere ilişkin mali haklar bir tüzel kişi (şirkette) mi?
Satışa konan ürünler markalı mı?
Ben bu ürünleri distribütörden ya da markanın kendisinden fatura silsilesi ile mi aldım?
Satış yapamaya yetkim var mı?
gibi oldukça mühim soruları sormak ve bu soruların cevabına göre hareket etmek önemlidir.
Yukarıda yer alan haklarınızdan birinin ihlal edildiğini düşünüyorsanız alaniletişime geçebilirsiniz.